Zeerijp en de gemiste kans: hoe een versnellende aanpak voor Groningen bewust werd gesaboteerd

De beving in Zeerijp was geen verrassing. Niet voor bewoners, niet voor deskundigen, en al helemaal niet voor de overheid die al jaren zegt dat de versterking "op stoom" is. Wat wél verbijsterde, was hoe snel het vertrouwde ritueel zich opnieuw voltrok: bestuurders schoten naar het bevingsgebied om hun medeleven uit te spreken, belden rond, gaven interviews — en keerden daarna terug naar Den Haag, waar alles weer doorgaat zoals het ging.

Die reflex is inmiddels zo voorspelbaar dat hij zijn betekenis heeft verloren. Maar wat níet verloren mag gaan, is het zicht op wat er echt misgaat. Want terwijl Groningen wakker werd geschud door een aardbeving, werkt de overheid zelf actief elke kans op verbetering tegen. De meest veelbelovende aanpak die Groningen in jaren heeft gezien — de Integrale Aanpak Erfgoed — is door het ministerie en de NCG willens en wetens gesaboteerd. Niet omdat het plan slecht was, maar omdat het te goed werkte.

Een uitgewerkt plan dat de versterking eindelijk kon versnellen

Vaak wordt gedaan alsof versnelling onmogelijk is, alsof het systeem nu eenmaal log is, alsof de complexiteit nu eenmaal groot is. Maar dat is onzin. Er lag een concreet, volledig uitgewerkt pilotplan dat aantoonbaar in staat was om de versterking aanzienlijk te versnellen.

Dat plan was geen theoretische exercitie. Het was gebaseerd op tientallen jaren ervaring in de monumentensector: een sector die gewend is aan complexe bouwopgaven, bijzondere constructies, maatwerk en hoge kwaliteitsstandaarden. Precies die ervaring was vertaald naar een aanpak waarin schadeherstel, versterking, restauratie en verduurzaming niet langer langs vier verschillende loketten liepen, maar werden geïntegreerd in één logisch proces.

Eén plan. Eén loket. Eén verantwoordelijke architect. Eén doorlopende bouwketen. En vooral: de eigenaar als opdrachtgever — niet de overheid.

Dat laatste was de echte vernieuwing. En precies dat maakte de pilot potentieel revolutionair, ook voor niet-monumenten. Deze aanpak had de blauwdruk kunnen worden voor duizenden woningen in het bevingsgebied. Precies wat Groningen nodig heeft.

Juist daarom werd de pilot tegengewerkt

De Integrale Aanpak Erfgoed werd gesteund door het vorige kabinet, opgenomen in maatregel van de kabinetsreactie op de Parlementaire Enquête Gaswinning, onderschreven door de provincie, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de betrokken gemeenten. Alles wees in dezelfde richting: dit was een zeldzame kans op echte verbetering.

Maar binnen het ministerie en de NCG ging onmiddellijk de rem erop. De papieren instemming werd gevolgd door maanden, zelfs jaren van stil verzet. Op uitvoerend niveau bij de NCG werd de pilot niet alleen genegeerd, maar actief ontmoedigd. Medewerkers noemden de aanpak overbodig, zetten aspirant-deelnemers op een verkeerd spoor en lieten cruciale processen bewust vertragen. Een simpele samenwerkingsovereenkomst kostte bijna een jaar — een jaar waarin kandidaten afhaakten, omdat ze geen vertrouwen meer hadden.

Op bestuurlijk niveau gebeurde iets minstens zo destructiefs: niets. Geen enkele interventie, geen enkele poging om de weerstand te doorbreken. De staatssecretaris zag het gebeuren, werd gewaarschuwd, erkende later zelfs dat hij op de hoogte was — en liet het lopen.

Dit was geen bureaucratische fout. Dit was een politieke keuze. Want een pilot die bewijst dat het anders kan, is een bedreiging voor het systeem dat Den Haag koste wat kost in stand wil houden.

Een systeem dat draait op controle vooraf. Op wantrouwen richting bewoners. Op sturingsdrang. Op logge processen waarin de ene toets de andere opvolgt. Een systeem dat zo groot is geworden dat het zijn eigen bestaan moet rechtvaardigen — en daarom elke aanpak die efficiënter is, afwijst.

De Integrale Aanpak was dat bewijs. Daarom moest het mislukken.

Zelfs de provincie kwam er niet doorheen

Toen de pilot uiteindelijk vastliep, legde de VGME de verantwoordelijkheid terug bij de stuurgroep. Dat was geen terugtocht, maar een noodzakelijke conclusie: zonder steun van het ministerie was doorgaan onverantwoord.

De provincie besloot de pilot over te nemen. Een hoopvolle stap — totdat bleek dat ook zij vastliep in dezelfde Haagse logica. Zonder mandaat, zonder rugdekking en zonder doorzettingsmacht kan geen enkele decentrale partij een systeemverandering afdwingen.

En dus herhaalde het patroon zich: weinig voortgang, weinig regie, en opnieuw teleurstelling bij deelnemers die al jaren wachten op concrete stappen.
Waarom deze mislukking ertoe doet
Deze pilot was niet zomaar een project. Ze was het bewijs dat de versterking sneller kan, goedkoper kan en menselijker kan. Dat bewoners wél regie kunnen nemen. Dat integrale planning wél werkt. Dat bureaucratie niet natuurkundig is, maar politiek.

Het mislukken van deze pilot is daarom niet alleen een gemiste kans. Het is een bewuste keuze tegen versnelling, tegen vertrouwen en tegen verandering. En daarmee ook tegen de veiligheid van bewoners.

De beving in Zeerijp laat haarscherp zien wat dat betekent.

Het is nog niet te laat voor herstel

Alle kennis, alle ervaring, alle procesarchitectuur van de pilot bestaat nog. Ze ligt niet bij het ministerie, maar bij de mensen die eraan werkten: architecten, deskundigen, eigenaren, procesbegeleiders. Een nieuwe regering kan deze aanpak direct opnieuw activeren.

Niet als een vrijblijvende proefballon, maar als een serieuze keuze voor een andere koers. Een koers die vertrekt vanuit vertrouwen en professionaliteit, niet vanuit controle en afvinken.

Door de integrale aanpak opnieuw in te voeren — en dit keer met echte steun vanuit Den Haag — kunnen binnen enkele maanden de eerste verbeteringen zichtbaar worden. Het is mogelijk om te beginnen waar de pilot strandde en tegelijkertijd lessen te trekken voor een bredere aanpak.
Groningen verdient beter

De aardbeving in Zeerijp heeft nogmaals duidelijk gemaakt wat op het spel staat: veiligheid, vertrouwen en het recht op een overheid die doet wat ze belooft. Groningen hoeft niet nóg een kans te missen omdat Den Haag bang is voor verandering. De versnellende aanpak bestond al. Hij werkte. En hij kan opnieuw werken — als de politiek durft.

Het is tijd om die moed te tonen.